Mimesis Çeviri – Gösterimlerini gizlilik içinde ve büyük bir risk alarak düzenleyen Beyaz Rusya Özgür Tiyatrosu (Théâtre Libre Biélorusse[1] – TLB) sahneyi ülkesindeki diktatörlük rejiminin sansürüne karşı mücadele etmek için kullanıyor. Topluluğun olağanüstü çalışmasının tüm dünya tarafından fark edilmesi gerekiyor.
Guardian, 13 Aralık 2010, Çeviri: Taner Olçum
(Resimdeki ifade: “Her yıl Beyaz Rusya’da yaklaşık 1000 – 1200 insan kaybolmakta”)
Açık, görsel olarak yaratıcı ve sert…The Young Vic’te Beyaz Rusya Özgür Tiyatrosu. Fotoğraf: Keith Pattison
Geçen hafta Pazar günü, çoğu tiyatronun nerdeyse bomboş olduğu gece, Londra’daki the Young Vic tiyatrosu hınca hınçtı. Sahnede Jude Law ve Sienna Miller birlikte yer alıyordu. Ian McKellen, Jonathan Dimbleby, Samuel West ve Adjoa Andoh da el atıvermişlerdi. Fakat baş gösteri Beyaz Rusya Özgür Tiyatrosu isimli bir kumpanyaya aitti. Ayakta alkışlar onlar içindi ve tezahüratlar dakikalarca sürdü. Çünkü her ne şekilde olursa olsun, yaptıkları şey olağanüstü bir şeydi.
TLB, Minsk şehri kökenli bir yeraltı topluluğu. “Yeraltı” olmalarının nedeni havalı, karizmatik ve keskin sınırlara sahip olmaları değil, Beyaz Rusya’nın bir diktatörlük olması ve sanatsal ya da başka türlü muhalefetin süratle ve acımasızca susturulması. Beyaz Rusya vatandaşları diğer hükümetlerin görmezlikten geldiği aşırı, ölçüsüz bir sansüre ve insan hakları ihlallerine maruz bırakılıyorlar. Direniş aktivistleri ise gizemli bir biçimde kayboluyor, kaçırılıyor, hapse atılıyor ya da öldürülüyorlar.
TLB ise insanlara ülkelerinde neler olup bittiğini anlatan oyunlar yapıyor. Sürekli bir biçimde taciz ve ölüm tehditleriyle karşı karşıyalar. Fakat yine de durmuyorlar. Oyuncularının çoğu TLB’yle ilişkilenmeleri neticesinde Devlet Tiyatrosu’ndan atılmış kişiler ve KGB tarafından “fişlenmiş” olarak sınıflandırılmış durumdalar. Yapımcı ve yazar Natalia Koliada ile oyun yazarı Nikolai Khalezin tiyatro uygulamacıları olduğu kadar insan hakları aktivistleri aynı zamanda. Ülkelerinin unutulduğunu hissediyorlar.
TLB’yle ilk; genç çıraklarla birlikte bir dizi atölyenin yürütüleceği bir hafta için, geçen yaz yönetmen Lyndsey Turner ile Beyaz Rusya’yı ziyaret ettiğimizde karşılaştım. Topluluğu, Minsk’teki son gecemizde, onlar yerel seyirciye bir oyun oynarlarken gördük. Bu tiyatrodaki herhangi bir başka gece değildi.
TLB’nin gizlilik içinde, önemli ölçüde büyük bir risk de alarak gösterimlerini sürdürmesi gerekiyor: çünkü gösteriler polis tarafından basılıyor ve toplu tutuklamalar yapılıyor. Seyircilerle cep telefonundan kısa mesajlar vasıtasıyla iletişim kuruluyor ve onlardan, oradan da gösterinin yapılacağı yere götürülecekleri gizli bir mekânda bir araya gelmeleri isteniyor. Şu an topluluk, iki odasını birleştirdikleri terk edilmiş bir evi kullanıyor; bazılarının, orada olabilmek için saatlerce yolculuk yaptığı seyirci ise mekânın bir diğer ucundaki basamaklara sıkışıyor. Beklentiler hissediliyor. Oyunun sonundaki alkış, bir rahatlama dalgasıyla birlikte varıyor. Bu, polis binaya baskın yapmadı diye değil sadece, seyircinin çoğu daha önce böyle bir şeyle karşılaşmamıştı; ülkelerindeki sorunlar hakkında dürüstçe konuşuluyor olduğunu duymak onları bir nebze de olsa daha cesur ve daha az yalnız hissettiriyor.
Sansür Endeksi (Index on Censorship) tarafından the Young Vic’te düzenlenen gecede TLB iki eser sahneledi. İlki Sayılar’dı [Numbers]; modern Beyaz Rusya’yı istatistiklerle ortaya koymak amaçlı tasarlanmış bir oyundu (“Beyaz Rusyalıların % 72’si ‘demokrasi’ sözcüğünü tanımlamada güçlük çekerler”, “13 mankenlik ajansı, Kültür Bakanlığı’nın da işbirliğiyle genç Beyaz Rus kızlarını cinsel kölelik amaçlı sattı”). Sonra da, Irina Krasovskaya ve kaçırılıp öldürülen, muhalif-aktivist olan kocası Anatoly Krasovsky’nin öyküsünü anlattıkları Aşkı Keşfet [Discover Love]. Bu oyun; gazeteci ve aynı zamanda TLB’nin de yakın bir dostu olan Oleg Bebenin’in yakınlarda gerçekleşen şüpheli ölümünün ardından özellikle dokunaklı geçmişti. Bu iki eser oldukça güçlü bir işbirliği içindeydi; seyircilerin, yüzdelerin soyut dünyasından sarsıcı bir kişisel hikâyeye geçmesine rehberlik ediyordu.
TLB’nin çalışmaları; sadece ortaya çıktıkları zor koşullar nedeniyle iyi olarak değerlendirilemez – gerçekten iyiler, nokta. Açık, görsel olarak yaratıcı ve sert, mizah derin bir hüzünle yan yana. Tüm dünya tarafından izlenmeyi hak ediyorlar. Beyaz Rusya’daki insanlar onlara serbestçe erişebildiklerinde neler başarılabileceğini kim bilebilir?
Topluluğun en çok ihtiyaç duyduğu şey, küresel çapta tiyatroyla ilgilenen herkesin birliğinden başka bir şey değil. Topluluğun ne kadar çok uluslararası arkadaşı olursa, Beyaz Rusya’daki insanların onların demokratik mücadelesine katılımı o yoğunlaşacaktır (ve daha az topluluk üyesi kaybolacaktır). Burada imzalayabileceğiniz bir dilekçe örneği mevcut. TLB önümüzdeki Temmuz’da bir hafta için daha Londra’da, Almeida Tiyatrosu’nda olacaklar. Gitmeli ve onları görmelisiniz. Ve bunun için tutuklanmayacaksınız.
NOT:
Bu çeviriyi yaparken, toplulukla ilgili yeni bir gelişme oldu.
Londra’daki the Young Vic tiyatrosu geçenlerde, Beyaz Rusya Özgür Tiyatrosu’nun oldukça başarılı bir eserine ev sahipliği yaptı. Topluluk devlet tarafından yasaklandığı için gizli mekanlarda gösterilerini gerçekleştiriyor – evet, onlar 2010 Avrupası’nda oyunlarını sahneye koymaları yasaklanan oyuncular. Dünkü the Guardian, diktatör Alexander Lukashenko’nun yeniden seçilmesini sağlayan hile karıştırılmış seçimleri ve muhalefet üyelerinin polis tarafından dövüldüğünü haber yapmıştı. Şimdi de, 14 saattir su, yiyecek ve uykudan mahrum bırakılan -içlerinde kurucularından Natalia Konada’nın da bulunduğu- TLB üyelerinin, tutuklanan kişiler arasında oldukları haberi geldi. Konada, Sansür Endeksi’ne gardiyanların “Hayvanlar, sizi öldürmek istiyoruz. Hayalimiz sizi öldürmek” ifadeleriyle kendilerini tehdit ettiğini belirtti. Geçen akşam Londra’daki Beyaz Rusya Elçiliği önünde bir protesto gösterisi vardı ve şüphesiz indexoncensorship.org’da daha bir çok güncelleme olacak.
[1] Беларускі свабодны тэатр
