Bilge Serdar
Bu yazı İDANS kapsamındaki Kritik Çaba dans ve performans yazarlığı kapasite geliştirme programı kapsamında yazılmış ve İDANS’ın blogunda da yayınlanmıştır.
Taldans’ın iDANS kapsamında 1 Ekim’de ilk kez sahnelediği Eskiyeni adlı gösteri grubun geçmiş yıllardaki İçbükey, Transform Action veUyumlama adlı üç performansından yola çıkarak hazırlanmış aslında eski bir yeni. Performans Mustafa Kaplan ve Filiz Sızanlı’nın kendi geçmişlerini – kendi deyimleriyle- yeniden ziyaret etme, yeniden canlandırma ve yeniden yorumlama çabasının bir sonucu olarak ortaya çıkmış. Aslında bir topluluğun kendi tarihine değişen bedenlerin eskiyi yeniden deneyimlemesi yoluyla bakışı sadece dansçılar açısından değil aynı zamanda izleyiciler açısından da keyifli bir yolculuğun kapısını açabilecek, heyecan verici bir fikir. Çünkü böylesi bir fikirle yola çıkarak yaratılmış bir performans hem eski‘nin değişimine tanıklık etme hem de yeni’nin üreteceği yeni anlamları yakalama fırsatı verebilir izleyiciye. Ancak Taldans Eskiyeni’de bu fırsatların bir kısmını ıskalamış görünüyor. En azından bir kısım seyirci için.
Aslında bir performansın seyirciyle kurduğu ilişki farklı boyutları olan ve pek çok farklı disiplinin işbirliğini gerektiren bir alan. Ama yine de genel olarak her bir performansın kendi seyircisiyle değişen şekillerde ve farklı yöntemlerle iletişim kurma niyeti içinde olduğunu kabul etmek çok yanlış bir değerlendirme olmasa gerek. Lincoln Kirstein bir makalesinde sahne ve seyirci arasındaki bu ilişkiye dair dansı merkez alarak sahnedeki dansın teatral olarak okunabilir olması gerektiğine dikkat çeker. Elbette Eskiyeni’yi salt bir dans performansı olarak değerlendirmek yanlış olur. Ama burada Kirstein’in dikkat çektiği teatral olarak okunabilir olma kendini bakışa açan her tür gösterinin, daha genel bir ifadeyle bir ‘performans’ın, genel bir özelliği olarak değerlendirilebilir. Hatta bu özellik seyirci ile kurulan iletişimde başat bir rol oynar. Bu bağlamda düşünüldüğünde Eskiyeni performans anında her seyirci için aynı derecede teatral olarak okunabilir değildir. Tıpkı kendi adına gönderme yapar gibi performans esnasında belirgin bir biçimde iki tip seyirci oluşur: Eskiyeni’nin eski aşina seyircisi ve Eskiyeni’nin yeni seyircisi. Bir performansın çoklu anlamlar yaratma sürecinde farklı düzeylerde teatral olarak okunabilir olma yaratılan bu iki tip seyirci ile bir avantaja dönüşebilecekken, Eskiyeni’de daha öncede sözünü ettiğim gibi özellikle yeni seyirci için bir dezavantaja dönüşüyor.
Örneğin Taldans’ın daha önceki performanslarına tanık olmamış ve grubun kendi kişisel tarihini takip edememiş biri olarak Eskiyeni’nin bir izleyici olarak beni biraz zorladığını söyleyebilirim. Ancak bu zorluk, keyifle üstesinden gelmeye çalışacağım bir zorluk olmaktan çok sahne üzerinde gördüğüm parçaları bir bütüne entegre edememekten kaynaklanıyor. Aslında performans bir bütün yaratmaya çalışmanın gereksizliği ya da bu bütünün performans esnasında aranıp aranmaması gerektiği konusunda da karar anında seyirciyi bir referans noktasından yoksun bırakıyor. Hatta farklı bölümler ve bu bölümlere ait karton duvara çarpma, dansçılardan birinin diğerinin üzerinden atlaması ya da tavana asılı barda yapılan hareketler gibi farklı hareket biçimleri arasındaki, organik olmayan geçişler bir nedensellik yaratmaktan uzak durduğu için seyri zorlaştırıyor.
Perfromansın yeni seyirci kısmına dâhil olan izleyiciler için performans anında yakalanan anlar ve tat veren iyi fikirler fazlaca seyirciyi kendiyle baş başa bırakıyor. Çünkü göstergelerin dağınıklığı ve yakalanan anların ve tatların kesikliği (ya da parçalılığı) seyir esnasında tüm bunların yerleştirilebileceği bir zemin aramaya yöneltiyor izleyiciyi. Ve bu arayış performans sonunda yorucu bir eylem olarak kalıyor.
Eskiyeni’nin yarattığı ikinci tip seyirci yani eski aşina seyirciler için elbette seyir süreci farklı gelişebilir. Yeni izleyiciler için zorlu ve yorucu hale gelen bu arayış eski seyirciler için hazır bir zeminin varlığı – ki bu zemin Taldans’ın kendi geçmişi ve Eskiyeni’yi oluşturan üç gösteriden haberdar olmayı gerektiriyor- bu arayışı yorucu olmaktan çok zevkli hale getirebilir. Belki de seyir anında bir arayış yaratmaktan çok başka duygulara kapı açabilir.
Eskiyeni’nin yarattığı bu iki tip seyirci hiç de tesadüfi olmayan, bilinçli bir tercih de olabilir. Ancak bir tercih bile olsa sonuçta Eskiyeni göstergeleri – özellikle Taldans’ın tarihine tanıklık etmemiş izleyici için- biraz dağınık ve fazlaca kendi içine kapalı (ki bu da kendi lokal seyircine sesleniyor oluşundan kaynaklanıyor olabilir) bir gösteri olduğu izlenimini veriyor. Üstelik eski ve yeninin sağlayabileceği avantajları ıskalayarak.
