Mimesis Çeviri / Doğu Timor’da bir oyun sahnelemek hiçbir zaman kolay olmadı, ama bir grup yetenekli oyuncu bunun üstesinden geldiler.
The Age. 28 Ağustos 2012, Çeviri: Cüneyt Yalaz
Meli Fernandes’in de Doku Rai’de anlatacağı bir hikaye var. Foto: Steve Gosch
Dili’de buğulu bir akşamüstü Doğu Timor-Avustralya ortak yapımı bir oyunun provasına giderken telefonum çaldı. Arayan kişi başkentin kenar mahallelerinden birindeki gösteri merkezine nasıl ulaşacağıma dair yönergeler veriyordu.
“Taksiciye söyleyin, Banana Caddesi’nden gelsin. Diğer yolda taş atanlar ve silah sıkanlar var.”
Dünyanın en genç, en yoksul ve zaman zaman sıkıntı içinde olan memleketlerinden birinde tiyatro yapmak karşınıza birçok zorluk çıkarır. Dahası Doğu Timor’daki son seçimlerin ardından gelen kargaşa bu ülkedeki ilk uluslararası profesyonel tiyatro eseri olarak ilan edilen prodüksiyonun önüne yeni bir zorluk katmanı daha çıkarmış oldu.
Kazasız belasız gösteri merkezine vardım. Oyunun yönetmeni Thomas M. Wright, provaya verdikleri bir ara esnasında, Timorlu oyuncu Osme Gonsalves ile koyu bir sohbete dalmıştı. İkili daha önce 2009 tarihli Balibo isimli filmde buluşmuşlardı. Bu filmde Wright, öldürülen Avustralyalı bir gazeteciyi, Timor’un en tanınmış oyuncusu Gonsalves de bir şoförü oynuyordu. Filmin çekim sürecinde arkadaş oldular. Ve o zamandan beri Melbourne’ün yenilikçi ve uzlaşmaz tiyatrolarından biri olan Black Lung Theatre’ın kurucusu Wright bir ortak prodüksiyon yaratma hayaliyle Avustralya ile Doğu Timor arasında mekik dokuyordu.
Ortaya çıkan eser mitleri, müziği ve meta-tiyatroyu harmanlayan Doku Rai [Sana İnanmıyorum Ölü Adam] oldu. Oyun, aralarında Thomas Henning ve Gareth Davis’in de bulunduğu Avustralyalı sanatçılarla, Timorlu oyuncuları bir araya getiriyor. Timorlu oyuncuların arasında -eskiden bir sokak çocuğu ve gerillayken şimdi bir soytarı olan- Gonsalves’in dışında bir herpetolojist (sürüngen hayvanlar bilgini), bir dövmeci ve Timor’un önde gelen rock yıldızlarından biri var.
Yönetmen Thomas Wright. Foto: Steve Gosch
Wright, üyeleri birlikte yaşayıp birlikte üreten Black Lung Theatre ile Timorlu sanatçıların çalışma biçimi arasında ortak bir duyarlılık olduğunu vurguluyor.
Wright “Bu insanlarla tanıştığımda hepimiz dört yaş daha gençtik ve hepimiz gerçekten çok öfkeliydik” diyor. “Bunlar ülkelerinde yaşanan durumdan tam anlamıyla hayal kırıklığına uğramış insanlardı ve bununla ilgili bir şeyler yapmak istiyorlardı.”
Ama Doku Rai oyunu politik polemikten oluşmuyor. Wright şöyle diyor: “Bu oyun, buradaki insan grupları arasında ortak bir mit yaratmakla ilgili bir oyun. İnsanların kişisel hikayeleri üzerine inşa edilen bir şey yapmak istedik. Bir tarih dersinden çok bir metafor olarak ortaya çıkıyor.”
Oyunun dayandığı hikayelerden biri müzisyen Meli Fernandes’in çocukken tanıdığı bir adam hakkında. Fernandes bugün Timor’un en tanınmış rock orkestrası olan Galaxy’nin solisti. Ama ülkenin doğusunda yaşadığı dönemde, çocuklardan nefret eden bir köylü maganda tarafından dehşete düşürülmüş.
Fernandes şöyle anlatıyor: “Bu adam hayatını pazar yerinde, patron olarak geçirmişti ve herkesi, kendisine bedava yiyecek, bedava sigara ve bedava betel cevizi vermeye zorluyordu. Çocuklardan nefret ediyordu. Eğer çocuklar sapanla oynarsa arkalarından yaklaşıyor ve topa vurur gibi çocukları tekmeliyordu.”
Ama bir gün, pazar yerinde oturduğu sırada, çocuklardan nefret eden adam serseri bir kurşuna kurban gitmiş. Ölümünde bile korku saçmış.
“30 dakika boyunca insanlar korkmaya devam ettiler. İnsanlar adamın etrafında dikilip duruyorlardı. Çıt çıkmıyordu. Herkes adam gerçekten öldü mü, yoksa ölü taklidi mi yapıyor, emin olmak istiyordu.”
Gonsalves’in anlattığı, ölemeyen bir adama dair mitsel hikaye de oyunun örgüsü içinde yer buluyor. Oyun iki aylık çalışma sonucunda ortaya çıkmış. Bu iki ay içinde sanatçılar, Dili’ye tekneyle birkaç saat uzaklıktaki Atauro Adası’nda bulunan terk edilmiş bir otelde birlikte yaşamış ve çalışmışlar.
Wright çalışma sürecinin yoğun ve çatışmalı olduğunu kabul ediyor.
“Birbirinden tamamen farklı arka plana sahip iki insan grubunu bir araya getiriyorsunuz ve sonra da süreci ince eleyip sık dokuyorsunuz, kendi motivasyonunuzu sorguluyorsunuz. Ayrıca 30 derecenin üstünde bir sıcaklığa sahip bir iklimde 24 saat bir arada yaşıyorsunuz.”
Doğu Timor’da yürüttüğü çalışmaların yanı sıra, Wright Yeni Zelanda’da senaryosunu Jane Campion’un yazdığı Top of the Lake isimli mini dizide rol aldı. Ayrıca Malthouse Theatre ve Sydney Theatre Company’nin ortak çalışması olan aykırı Baal oyununda başrolü oynadı.
Wright, Doku Rai’de, kişisel hikayeler anlatmak istedi. Ama Temmuz ayındaki seçimler sonrasında kısa süreli de olsa tırmanan şiddetin dayattığı politik olaylar yaratıcı kadronun birbirinden ayrı düşmesine neden oldu. Seyahat etmek yeniden güvenli hale gelene kadar kadronun yarısı Atauro Adası’nda diğer yarısı Dili’de kaldı. Bu, Dili’de sergilenmesi planlanan dört temsilin iptali anlamına geliyordu. Öte yandan adadaki temsil sergilendi ve bu gösteri yüzlerce adalıyı kendine çeken önemli bir kamusal olay haline geldi.
Wright şöyle diyor: “Bu eseri ortaya çıkarmak bir aile yaratmaya benziyordu.”
Çalışma ilerledikçe ve çalışmayla ilgili çekilen belgesel film yol aldıkça müzik giderek daha önemli bir unsur haline gelmiş. Söz konusu film Amiel Courtin-Wilson tarafından çekilmiş. Courtin-Wilson’ın Hail adlı filmi 2012 Melbourne Uluslararası Film Festivali’nde The Age Critics’in tarafından en iyi uzun metrajlı Avustralya filmi ödülüne layık görülmüştü.
Bazı büyük festivaller de dahil olmak üzere çeşitli kaynaklardan aldığı yaklaşık 250.000 dolarlık fonla Doku Rai Melbourne turnesinin ötesine geçen bir yolculuğa çıkacak gibi görünüyor. Wright oyunun uluslararası turnelere çıkacağını umut ediyor.
Şöyle diyor Wright “Nihayetinde bu gösteri şunu söylüyor: Bu insanlar ve bu yer hakkında ne bildiğinizi düşünürseniz düşünün, aslında bir b.k bilmiyorsunuzdur.”
