Mimesis Çeviri / Hangi batılı oyun yazarı Rabia el-Adeviyye’ye tekabül edecek bir “Chimerica” yazabilir?
Guardian. 16 Ağustos 2013, Çeviri: Mustafa Yıldız
Devrik Mısır Başkanı Mohammed Mursi taraftarları, isyancı polis ve asker güçlerinin Kahire Rabia el-Adeviyye meydanını boşaltırken yaralanan bir protestocuyu taşıyorlar. Fotoğraf: Asmaa Waguih / Reuters.
Ağustos ayında West End [İngiltere] turnesine çıkan Lucy Kirkwood’un nefes kesen oyunu “Chimerica” ayakta alkışlanmıştı. Kendimi bildim bileli küresel politika hakkında Lyndsey Turner’ın büyük bir heves ve enerjiyle yönettiği bu oyun kadar zekice kurgulanmış bir tiyatro eseri görmedim.
1989 Haziran’ındaki Tiananmen Meydanı katliamıyla başlayan oyun, “meçhul asi”nin hikâyesini yaratıcı bir şekilde tekrar kurguluyor. “Meçhul asi”, 5 Haziran 1989’da sözde Çin Halk Kurtuluş Ordusu’nun Type 59 tanklarından oluşan kolonun önünde elinde alışveriş poşetleriyle duran isimsiz kahramandır.
Oyun zekice ama aynı zamanda oldukça da rahatsız edici. Çünkü İngiltere’nin Broadway’i gösterişli West End’deki seyircilerin, eylemcilere karşı devlet şiddeti kurgusal bir şekilde sahneye taşınırken, çok benzer bir durumun çok daha gerçekçi bir versiyonunun aynı anda Kahire’de yaşandığını fark etmemesi mümkün değil.
“The Guardian”ın basın toplantısında otururken bir önceki gün en çok görüntülenen makalenin “literally” [kelimenin tam anlamıyla]sözcüğünün anlamının nasıl değişikliğe uğradığıyla ilgili bir yazı olduğunu öğrendim. Google’a göre “literally” kelimesi artık “bir şeyin, kelimenin tam anlamıyla doğru olmadığını, daha ziyade vurgu veya güçlü bir duyguyu ifade etme amacıyla kullanıldığını” anlatmak için kullanılıyormuş. Yazı gerçekten çok güzeldi. Ama Mısır’ın Tiananmen Meydanı olan Rabia el-Adeviyye Camii etrafındaki sokaklarda yüzlerce insan katledilirken insanların bu meseleye daha çok ilgi duyması beni ister istemez hem sinirlendirdi hem de çok üzdü.
Oyunu izlerken “Chimerica”nın kelimenin tam anlamıyla politika olup olamayacağını düşündüm, yani kelimenin tam anlamıyla doğru olmayan, daha ziyade vurgu veya güçlü bir duyguyu ifade etme amacıyla kullanılan bir şey. Belki de. Hem bunun tamamıyla yanlış olduğu da iddia edilemez. Büyük eseri “Tragedyanın Doğuşu”nda Nietzsche, tiyatronun kökenlerinin güzellik ve düzenin nihilizmi katlanılabilir bir şeye dönüştürmek amacıyla kullanılmasında yattığını ileri sürmüştür. Yani hayatın temel berbatlığını daha makul hale getirecek bir kurgusal anlatı sunarak. Nihilizmi Dionysos’a, düzeni Apollon’a atfeder. Tragedya türü, tıpkı güneşe bakmak için karartılmış cam kullanan biri gibi Dionysos’un dehşetine Apollon’un güzellik gözlükleriyle bakmaktır. Dionysos’a kendimizi çok kaptırırsak kedere yenik düşeriz. Apollon’a çok bağlanırsak da hayatın gerçekliğinden kopup yanlış ve rahatlatıcı bir paralel gerçeklik içinde buluruz kendimizi.
Bence “Chimerica”nın aromasında Apollon biraz fazla hâkimdi. Bu da meçhul asi gibi insanların bireysel kahramanlıklarının gerçeklik üzerinde çok fazla bir etkiye sahip olduğu fikrini veriyor; ki bence bu etki bu kadar çok değil. Cesaretleri su götürmez bir avuç kadın ve erkeğin cüretkar eylemleri, çoklukla politik gerçeklere bakmak için kullandığımız bir mercek görevi görüyor. Belki Mısır’daki askeri darbeyi protesto edenler arasından meçhul asiye denk düşecek birini bulmamız gerekiyor, ama belki de bunu istemiyoruzdur.
Ancak kayıtsızlığımızın en büyük sebebi entelektüel olarak sıkışmış durumda olmamız olabilir. Liberalizm ve demokrasinin birlikteliği üzerine kurulu tanıdık siyasi anlatılarımız, mesele Mısır olunca işe yaramıyor. Demokratik seçimle başa geçenler liberal değilse ve liberaller de demokratik olarak seçilemiyorlarsa ne yapmak lazım? Kimin tarafını tutmalı?
İşte şimdi siyasi İslam’ın zihin yapısına eleştirel bir duygudaşlıkla bakabilmemizi sağlayacak yeni bir hikâye arıyoruz. Hangi batılı oyun yazarı Rabia el-Adeviyye’ye tekabül edecek bir “Chimerica” yazabilir? İşte West End’de böyle bir oyun görmek istiyorum.
