Mimesis Çeviri/ Athol Fugard ve ona benzeyenler tarafından kaleme alınan Güney Afrika direniş tiyatrosu, tüm dünyayı etkiledi ve rejimin üzerinde baskı oluşturdu.
Guardian, 20 Haziran 2014, Çeviri: Piri Kaymakçıoğlu
Güç koltuğu… Jermyn Sokak tiyatrosunun Güney Afrika günlerinden District 6: Our Buckingham Palace oyunundan Basil Appollis. Fotoğraf: Tristram Kenton (Guardian için)
Olay örgüsünün geçmişte kaçınılmaz olarak görülen sürprizlerle dolu olması tiyatro yazarlığında iyidir.
1970’lerde Güney Afrika Cape Town’da bulunan Space tiyatrosunun dışına park ettiyseniz, arabanız çalındığında canınız sıkılabilirdi ama aynı zamanda –etraftakileri göz önüne aldığınızda- bunun kaçınılmaz olduğunu anlardınız.
Ve çalınır çalınmaz arabanızı geri alırdınız. Kaçınılmaz olarak, gerçekten. Polisler Space tiyatrosu etrafını gece gündüz izliyorlardı.
Tabii ki otomobil hırsızlığı düşük seviye bir suçtu. Space tiyatrosunun sahnesinde ciddi suçlar işleniyordu ve kısa süre sonra apertheid rejimi karşıtı gösterilerin odak noktası olmuştu. Şimdi ülkede yüzden fazla deneysel performans alanı var ve Jermyn Sokak tiyatrosunun Güney Afrika günlerinde sahne alacaklar.
Güney Afrikalı gösterileri sergilemenin Britanya’da bir geleneği var. Bir fenomene dönüşen Savaş Atı Cape Town’dan Basil Jones ve Adrian Kohler’in Handspring Kukla Tiyatrosu tarafından sahneye konmuştu. Güney Afrikalı sanatçı William Kentridge’den de etkilenilmişti. Altmışlı yıllarda King Kong müzikali vardı. Welcome Msomi’nin yazdığı Macbeth’in Zulu versiyonu olağanüstü bir oyun olan Umabatha ve diğer sayısız Güney Afrikalı gösteri Birleşik Krallık’ta sergilendi.
Apartheid rejiminin ortadan kalkmasından sonra Güney Afrika tiyatrosunun güç kaybedeceği bekleniyordu. Fakat şimdi şaşırtıcı sayıda etkinlik bulunuyor. Karmaşık ve ahlaki olarak tartışma açan işlere ilgi daha fazla.
Apartheid hükümetlerinin başının belası yazar ve performer Pieter-Dirk Uys Afrika Ulusal Konseyi hükümetinden önemli şahsiyetleri, HIV ve Aids arasındaki bağlantıya şüpheyle yaklaşan eski başkan Thabo Mbeki ve pancar ve sarımsak içeren sözüm ona Aids tedavisini öneren kabineyi topa tuttu.
Uys sanatını şehirlerde icra ediyor –kariyeri Space’de başlamıştı- ama aynı zamanda ücrada bulunan okulları ve toplulukları da geziyor. Kampateşi zamanlarına giden ve Crossroads kadınlarının muhteşem hikaye anlatıcılığını hatırlatan bir geleneğin parçası olarak cemaat kökenli tiyatro özellikle kuzeybatı bölgesinde mantar gibi çoğalıyor.
Ellilerde siyahiler cemaat performansın her türlü formunu ortaya koydular. Johannesburg yakınlarındaki Sophiatown çok yaratıcı müzisyen ve dansçıları yetiştirdi. Edebiyat dehası Lewis Nkosi, Nat Nakasa ve Bloke Modisane’den bahsetmiyorum bile. Tüm bu işlerin beyaz izleyiciye ulaşması yasaklanmıştı.
Tutuklama… Athol Fugard’ın Statements After An Arrest Under the Immorality oyunundan Jasmine Hyde ve David Judge. Fotoğraf: Tristram Kenton (Guardian için)
İşçi sendikası oyuncuları, Johannesburg’dan Junction Avenue Tiyatrosu, Natal’dan Kessie Govender’ın Shah Tiyatro Akademisi, Grahamstown’dan Ikhwezi Oyuncuları, doğu Londra’dan Rob Amato’nun Imitha Oyuncuları ve diğerleri vardı. Hepsi efsaneviydi, hepsi taciz edildi ya da ortadan kaldırıldı.
1977 yılında öldürülen Steve Biko tarafından yönetilen siyahi bilinç hareketinin üyesi olmaları sebebiyle liderleri hapse atıldıktan sonra Natal Tiyatro Meclisi yıkıldı. Halkın Deneysel Tiyatrosu, liderleri ihanet suçlamasıyla hapse atıldıktan sonra çözüldü. Maishe Maponya’nın üyesi olduğu Bahumutsi Group tarafından sergilenen Gangsterler oyunu öylesine kışkırtıcı bulundu ki sadece “ufak, özel deneysel ya da avangard tip dört duvar tiyatrolarda” oynanmasına izin verildi.
İşte bu küçük tiyatro grupları ve yarattıkları dünyayı etkiledi ve rejimin eve dönmesi için baskı oluşturdu.
Sürpriz ve kaçınılmazlık açısından Güney Afrikalı üç pırlantayı anmak önemli. Johannesburg’dan Market tiyatrosu, -siyahiler tarafından üretilmiş, siyahiler tarafından siyahilere gösteriler sergileyen Gibson Kente ile daha önce çalışan- Percy Mtwa ve Mbongeni Ngema, Barney Simon ile güçlerini Woza Albert için birleştirdi. Hz. İsa Güney Afrika apartheid rejimine düşseydi neler olacağını araştıran oyun dünya çapında ilgi merkezi oldu.
Donald Howarth tarafından yazılan Othello Slegs Blankes (Sadece Beyazlar için Othello) ırkçı Güney Afrika’da kaçınılmaz olarak Othello’nun nasıl var olamacağını gösteriyordu.
John Kani, Winston Ntshona ve Athol Fugard, Sizwe Banzi Öldü adlı oyunlarıyla uluslararası büyük bir başarı kazandı. Oyunda bir adamın ölü bir adamın yerine geçmesini anlatır. Kani ve Ntshona oyun Transkei’de oynanırken tutuklandılar. Tüfek taşıyan genç bir polis memuru ile gecenin köründe ıssız Afrika kırsal bölgelerinden arabayla götürüldüler. Araç (ismi sonradan Mthatha olarak değiştirilen) Umtata’da bulunan polis karakolunda durduğunda polis memuru bir kavga başlatmaya hazır görünüyordu. Öne doğru eğildi ve fısıldadı: “Dün gece oyununuzu izledim.” Ve, bir anlık duraklamadan sonra ekledi: “Bence muhteşemdi.”
