Kürtçe Oda Tiyatroları Evlerde Sahnelendi

Pinterest LinkedIn Tumblr +

aydın orak[Evrensel gazetesinden Bahar Çelik Omur Yönetmen Aydın Orak ile Kürt tiyatrosunun tarihiyle ilgili bir söyleşi gerçekleştirdi.]

Aydın Orak’ın “Kürt Tiyatrosu- Mezopotamya’da Tiyatronun Doğuşundan Kürt Tiyatrosuna” isimli kitabı geçtiğimiz aylarda Doruk Yayınları tarafından basıldı. Tiyatro tarihinin görmezden geldiği, literatüre dahil etmediği, bu toprakların en eski tiyatro tarihi ile birlikte var olan Kürt tiyatrosuna ilişkin bir kaynak olan kitap hakkında sorularımızı yazarı Aydın Orak’a yönelttik.

Kitabı duyunca ilk aklıma gelen sorulardan biri neden Türkçe olduğu idi? Kürt tiyatrosu konulu bir kaynak kitabın Kürtçe de olması elbette önemli. Türkçe yazılmış bu kitap Kürtçe de yayınlanacak mı? Kaynakları taramaya başladığımda Türkçe fazla kaynak vardı. Doğalında Türkçe yazıldı. Tabii ki bu kitabın Kürtçe de yayımlanması gerekiyor. Fakat ne zaman ve hangi yayınevinden yayımlanacağı şu an belli değil. Çeviri konusunda daha konuştuğumuz kimse yok. Bunu Kürtçe yayımlayacak bir yayınevi de daha çıkmadı. Fakat er geç Kürtçeye çevrilip yayımlanacak. Başka dünya dillerine de çevrilmesi söz konusu: İngilizce, Almanca, Fransızca…

Tiyatronun kamusal bir faaliyet olması dolayısı ile Kürtler için tiyatro yapmak demek yasaklarla birlikte karşılaşılan zorlukların beş ile çarpılması demek. Gel gelelim yılmak şöyle dursun Kürtçe Oda Tiyatrosu diye bir biçem ile evlerde sergilenen oyunları anlatmışsın. Bunu biraz anlatır mısın? Bu oyunlar hiç aşikar olmamış mı? Kürt Oda Tiyatrosu halk için bir örgütlenme ve tarih aktarım biçimi olarak adlandırılabilir mi?

Evet. 1990’lardan önce Kürtçe oda tiyatroları evlerde sahnelenmiş. Mamoste Cemil’in verdiği bilgiler önemlidir. Kitapta detaylarıyla yer alıyor. O zamanlar ilan ve duyurularla oyunlar sahnelenmiyordu. Kişisel ilişkiler üzerinden evlerde sahneleniyordu. Bu oyunlar dönemine göre politik oyunlardı. Kürt tiyatrosu o dönemden bu güne halk tiyatrosu biçemiyle devam etti. Geleneksel köy seyircik oyunları metropollerde kendi yorumlarını da katarak sahneleniyorlardı. O günün politik ve toplumsal olayları ağırlıklı olarak oyun konusu olabiliyordu.

DENGBEJLİK TRAGEDYANIN TAM TERSİ

Kitapta özellikle Tragedya ve dengbêjlik karşılaştırması var. Dengbejlik Kürt tiyatrosu için ne ifade ediyor?

Yunan tragedyasının yapısı konuşmalı ve şarkılı bölümlerle kuruludur. Dengbêjlikte de vebêj (anlatıcı), çîrokbêj (masalcı) ve dengbêj (türkü, şarkıcı) bölümleri mevcuttur. Tragedyada progolos, yani başlangıç. Koronun ortaya çıkmasından önce söylenen bölüm. Oyun üzerine bazı açıklamaların yapıldığı yerdi. Bu bölüm yalnız bir kişi tarafından seyirciye doğru söylenirdi. Bir çeşit anlatıcı bölümüydü. Bu başlangıç bitince koro oyun alanına girer ve oyun bitinceye kadar kalırdı. Dengbêjlikte ise, bir dengbêj bazen koro halinde duran dengbêj topluluğuyla paslaşır. Denbêj ile dengbêj korosu karşılıklı divanda oturur. Denbêj kılamın (türkü) ilk repliğini söyler, koro aynısını tekrarlar. Bu böylece devam eder. Tragedyada koronun karşısına bir oyuncu çıkarılır. Dengbêjlikte bunun tersini görüyoruz. Dengbêjin karşına koro çıkarılır. Koro divan-sahneye göre tercih edilir veya edilmez. Dengbêjler genelde divanda toplu halde dururlar. Ya biri söyler, diğeri tekrarlar. Ya biri söyler, tüm koro tekrarlar. Ya bir dengbêj diğerinin karşısına geçer, atışır. Ya dengbêj tek başınadır. Tek kişilik performansını sergiler.

Kürt tiyatrosunda oyunculuk biçimiyle ilgili neler söylemek istersiniz?

Her dilin kendine ait bir oyunculuk biçimi olduğuna inanıyorum. Her dilin-kültürün kendine ait uslup, jest, gestus ve yaklaşımı vardır. Bunlar bu dillerdeki oyunculuk biçimini oluşturuyor. Örneğin Kürtçe, Farsça, Arapça gibi dillerin sahnedeki ağırlığı ayrıca el, kol ve mimik ihtiyacı duymaz. Çünkü bu dillerin içe dönük dramatik ağırlığı bu fazlalıklara gerek duymaz. Bu dillerde “Şu yüce dağlar” derken ayrıca elinizi kaldırmanıza gerek yoktur. Bu bir fazlalıktır. Bunun gibi örnekler çoğaltılabilir.

OYUNU KÜRTÇE SAHNELEMENİZ BİLE YETERİNCE POLİTİK

Kürt tiyatrosunda sanatsal kaygı mı yoksa politika mı ön planda?

1990’larda yapılan ilk oyunlara baktığımızda politik olarak tiyatro bir mücadele biçimiydi. Bu süreç 2000’lere kadar devam etti. Hatta çoğu tiyatro grubu hâlâ bu geleneğe devam ediyor. Şimdi çoğu grup gerek sanatsal gerek politik olarak iki unsuru da ön planda tutabiliyor. Hem politik hem sanatsal saygı aynı anda neden olmasın? Bence Kürt tiyatrosu politik bir tiyatrodur. Her oyun istisnasız politik unsurlar içeriyor. Hatta hiç politik oyun yapmayayım derseniz bile, tarih boyunca “Kürtçe” yapmış olmanız yeterince politik zaten. Çünkü Kürtçe, olduğu günden beri yasaklı ve baskı altında. Bugün de malumunuz…

Kürt Tiyatrosu ile ilgili çalışmalarının bundan sonraki basamağı belli mi?

Tarih hep keşfedilen bir şeydir. Yeni bilgi, belge ve dokümanlar biriktikçe yeni baskılara ilave edilecek. Kendi tiyatro çalışmalarımız devam edecek. Bundan sonra yeni oyunlar, varolan oyunlarla beraber sahnelenecek.

AYDIN ORAK KİMDİR

Mardin’in sınır ilçesi Nusaybin’de 1982’de doğan Aydın Orak, İlköğrenim yıllarında okulda kostümler giyerek kısa oyun ve skeçler yaptı. 1996 İstanbul’a yerleşen Orak, 2000’li yıllarının başında Mezopotamya Kültür Merkezi’nde tiyatro yapmaya devam etti. Burada “Zincire Vurulmuş Prometheus” ve “Ada” oyunlarında rol aldı. 2003 Tiyatro Avesta’yı kuran oyuncu, “Bir Delinin Güncesi”ni oynadı ardından Yaşar Kemal’in “Teneke” oyununu Kürtçeye çevirdi. 2005-2010 Radikal Gazetesi, Gündem Gazetesi Kültür, Azadiya Welat Kültür, ANF Kültür, Esmer ve Başka gibi gazete ve dergilerde söyleşi, yazı ve makaleleri yayınlanan Orak, “Sen Gara Değilsin”, “Araf” oyunlarında rol aldı. 2012’de denemelerinden oluşan Radikal Tiyatro adlı kitabı yayınlandı. Orak’ın yazıp yönetip ve oynadığı oyunu “Actor” ise prömiyerini Avustralya’da yaptı. Sanatçı son olarak yine kendisinin yazıp yönettiği ilk filmi “Asasız Musa”yı 2014’de izleyici karşsına çıkardı. Film, İstanbul Film Festivali, Antalya Altın Portakal Film Festivali, İskenderiye Film Festivali gibi birçok festivale katıldı.

Evrensel

Paylaş.

Yanıtla