Dikmen Gürün
31 Temmuz 2025’te, dünyanın sayılı tiyatro insanlarından biri olan yönetmen Robert Wilson New York’ta yaratıcı çalışmalarının tohumlarını attığı, genç sanatçılara alan açtığı Water Mill Center’da, evinde vefat etti.
İMGELER TİYATROSU
Geriye dönüp bakıyorum. İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) Tiyatro Festivali yönetmeni olarak çalıştığım yıllarda dolanıyorum. Düşünüyorum: 1995’te Epidaiurus Antik Tiyatrolar Festivali’nde dakikalarca alkışlanan Robert Wilson yapımı gösteri/ enstalasyon “Persefone” bir yıl sonra bizde, Rumelihisarı Sahnesi’nde aynı coşkulu ilgiyi görememişti. İlk kez gelmişti İstanbul’a Wilson da işi de. Buradan yola çıkarak biz de festival olarak böyle çizgi dışı usta bir sanatçının yaptığı imgeler tiyatrosunu daha yakından tanıtalım istedik kendi sularımızda. Zaten tiyatro festivalinin temel hareket noktalarından biri de Türk tiyatrosu ile dünya tiyatrosu arasında sağlam köprüler kurmak değil midir? Bu bağlamda, 1997’de, Wilson “Çalışmalar” başlıklı konferans/gösteri ile AKM Konser Salonu’nda sanatından çizgiler, renkler sundu. Soruları yanıtladı. O, sahnede, seyirci ise salonda mutluydu. Köprüler kuruluyordu.
Üçüncü buluşmamız 10. İstanbul Tiyatro Festivali’nde 1998’de “Denizden Gelen Kadın” ile gerçekleşti. Ibsen’in eserinden yola çıkan bir Robert Wilson-Susan Sontag projesiydi. Oyunda esas vurucu olan Wilson’un ışık tasarımında Edvard Munch’ın paletini yansıtan renkleri öne çıkarmasıydı. Işık tasarımı, bilindiği gibi, bir başka güçlü boyutu Wilson tiyatrosunun.
WILSON ANLATIYOR
Tiyatroya bakışını şöyle özetliyor sanatçı: “İnsanlar benim tiyatromun nasıl bir tiyatro olduğunu sorarlar. Ben de ‘Bilmiyorum’ derim. Çalışmalarımda çoğu kez biçim öne çıkar. Yapıtlarıma yorum getirmem. Sanatçı yorum yapma sorumluluğunu taşımaz. Bence ‘yorumlamak’ yönetmenin, yazarın veya oyuncunun işi değildir. Yorum seyirciye aittir. Onun sorumluluğudur. Yaptığım tiyatroyu bir sanatçının yaratısı olarak tanımlayabilirim. Bu yaratıda hareket, söz, ışık, ses ve imgeler aynı ölçüde önemlidir. Tiyatronun tüm sanat kollarının buluşabileceği bir alan olduğuna inanıyorum. Ve böylesine bir bütüncül var oluşta müziğe, dansa, oyunculuğa sonsuz yer vardır.”
İtalyan modern sanat tarihçisi Achille Bonito Oliva da onun tiyatrosunda uyguladığı yönteme dair şunları söyler “Görmenin Keşfi” yazısında: “Robert Wilson’un gösterileri tümcül sanatın özelliklerini ve niteliğini taşır; bütün türler iç içe, kaynaşmış biçimdedir bu yapıtlarda. Bu kaynaşma, sürekli olarak türleri bir araya getirir ama aynı zamanda da onları parçalar. Çizim, vücut hareketleri, mim, dans, müzik, mimari, tiyatro, fiziksel olmaktan öte düşünsel bir alanda kesişir sürekli. Böylece birçok olay aynı anda gelişir, birçok durum bir arada yaşanır. Yine de asıl çerçeve, Parça’ya, uzam ve zamanın parçalanmasına, olayları tahminlerin ötesine taşıyabilecek bir tür afaziye dayalıdır” (çeviren: Şehnaz Tahir)
Ve 2000’ler 2000 yılında, 12. İstanbul Tiyatro Festivali’nde Lincoln Center New York, MC93 Bobigny-Paris, Change Performing Arts-Milan ile birlikte tiyatro festivali olarak ortak yapımcı olduğumuz “Önceki Günler: Ölüm, Yıkım&Detroit III” AKM’de kapalı gişe oynamanın ötesinde ilk opera sanatçımız Semiha Berksoy da hem burada ve New York’ta hem de yapımın gittiği diğer festivallerde konuk sanatçı olarak sahneye çıktı.
Ve 2016’da, Leman Yılmaz’ın festival yönetmenliği sırasında bir özel proje olarak Berliner Ensemble Robert Wilson’ın yönettiği unutulmaz “Üç Kuruşluk Opera” ile konuğumuz oldu. Sonra? Başta ülke halleri olmak üzere, çeşitli nedenlerle trafik durma noktasına geldi ama sonuçta, ne güzel ki bir Robert Wilson geçti İstanbul Tiyatro Festivali’nden, silinmeyecek izler bırakarak tiyatro dünyamızda.
