Ödül Mevsiminde Küçük Yaşta İzleyici Nerede?

Ceren Okur/

Tiyatro Ödüllerinde Çocuk Tiyatrosunun Yeri

Tiyatro sezonunun bitmesine yakın bir yandan festivaller düzenlenirken bir yandan da çeşitli kurumlar tiyatro ödüllerini açıklayıp, düzenlenen törenlerle ödülleri sahiplerine verdiler. Gözlemin birincil ölçüt olduğu her ödül elbette şaibeleri beraberinde getirecektir. Beğenelim ya da beğenmeyelim, onaylayalım ya da onaylamayalım bu ödüller gündemin önemli bir parçasıdır. Ödüllerin karşısında en önde duran kişiler bile tiyatro ödüllerini kimin aldığını, ödül alan oyun/tiyatro emekçilerinin hangi kriterlere göre seçilmiş olabileceklerini, jüri üyelerini, jürinin nasıl seçildiğini merak ederler. Ancak yazının konusu bu şaibeler, meraklar, tutumlar değildir. Bu giriş ödüllerde “çocuk tiyatrosuna” bakmak için yazılmıştır.

Bilindiği gibi bu yıl başında “Yarış-ma, Yarıştır-ma” imza kampanyası düzenlenerek, çocukların tiyatro adı altında yarıştırılmasına Bülent Sezgin öncülüğünde alanın duyarlı insanlarıyla beraber karşı çıkmıştık. Tavrımız ve takipçiliğimiz halen sürüyor yalnızca bürokrasi işin içine girince, çözümler bizim istediğimiz hızda ilerlemiyor elbette. Yarışmalara karşıyız, tiyatroda yarışma olmaz diyoruz temel olarak. Tiyatroda yarışma söz konusu değil gerçekten, (çocuk/gençlik alanını saymazsak) ancak ödüller söz konusu.

Tiyatro alanı yarışmadan muaf tutularak ödüllerini alırken, ödül-çocuk-tiyatro ilişkisini tekrar düşünmeye başladım. Şimdiye kadar verilen ödüllerde takip edebildiğim kadarıyla çocuk/gençlik tiyatrosu oyunları ya da tiyatro emekçilerine Lions ödülleri dışında herhangi bir ödül verilmedi. Ödül verilen toplulukların yapısına baktığımızda ise istinasız hepsinde Devlet Tiyatroları ve çeşitli belediye tiyatroları gibi kurumsal yapıların ağırlığını görmekteyiz. Özel tiyatrolar bu yıl da maddi imkanlarının sınırlı oluşu, düzenli gösterim yapmada zorlanmaları ve daha pek çok sorunu barındıran yapılarından dolayı, ödüle nicelik olarak daha “az” layık görüldüler.

Ödenekli Kurumlarda Çocuk Tiyatrosu ve Ödüller

Dikkatinizi çekmek istediğim konu ödüllerde özel-ödenekli tiyatro ayrımı değil, kurumsal yapılarda tüm çocuk oyunlarını yine aynı kadroların yapıyor olması. Devlet Tiyatrolarında ayrıca bir çocuk oyunu yönetmeni, oyuncusu, emekçisi kadrosu yoktur. Geçen yıla kadar İBBŞT dışında herhangi bir şehir tiyatrosunda da yoktu böyle bir kadro. Çocuk oyunları tiyatronun bir parçasıdır, alt basamaklarından biri değildir. Çocuk oyunlarında oynayanlar diğer oyunlarda oynayanlarla aynı kişilerdir, aynı tearral eğitimi almışlar, yetkin vasıflarından dolayı seçilerek ödenekli kurumlarda kadrolu olmuşlardır. Bu kurumlarda nasıl komedi ve dram oyunları yapım açısından fark gözetmeksizin sahneye konuluyorsa aynı şeyi çocuk tiyatrosu yapımlarında beklemek fazla olmaz sanırım, çocuklara da yetişkinler kadar saygı duyuyorlarsa elbette. Bir kurumsal tiyatro en iyi oyun, oyuncu vs ödüllerini sadece 18+ yaş için yaptıkları oyunlardan alıyorsa ortada ciddi bir sorun var ve çocuk tiyatrosu layıkınca bu kurumlarda sergilenemiyor, henüz teatral vasfa ulaşmamış demektir.

Ödenekli kurumlarda ancak seyircinin yaşına bakılmaksızın nitelikli yapımlar yapıldığı zaman jürilerin dikkatini çekmeye başlayacaklardır. Ödül jürileri oyunları izlerken seyircinin yaşını göz önüne alarak çocuk,genç,yetişkin ayrımı yapıyorlar mı, kaç tiyatro eleştirmeni yaşı küçük izleyiciler için sahnelenen oyunları izleyip gözlemlerini yansıtıyor sorunlarına sığınarak konu geçiştirelemeyecek kadar vahimdir.

Çocuk tiyatrosu bütün kurumsal yapılarda üvey evlat konumundadır. Genellikle çeşitli nedenlerden dolayı yönetmenler çocuk oyunu yönetmeyi cazip bulmazlar, oyuncular çocuk oyunlarında oynamayı tercih etmezler. Tabir yerindeyse çocuk/gençlik oyununda görev almak bir rütbe-i tenzildir neredeyse. Burda sorunun tek çözümü özerk çocuk tiyatrosu birimleri kurmak değil, Devlet Tiyatrolarının, belediye ve şehir tiyatrolarının çocuk tiyatrosuna bakışını değiştirmesi gerekliliğidir.

Bu güne kadar bir çocuk oyununa yılın önem verilen oyunu kadar reklam yapıldığını, gala düzenlendiğini duydunuz mu hiç? Bakış açısı çocuk tiyatrosunun önemini ele vermektedir. E siz kendi yaptığınız oyunu ciddiye almazsanız , jüri sizin oyununuzu neden ciddiye alsın. Bu günün yaşı küçük seyircisi yarın büyüdüğü zaman sizi ne kadar ciddiye alacak? Bu gün “tiyatro yandı bitti kül oldu” diye nutuklar atarak kurumlarda yer işgal eden yöneticiler, aldıkları ödüllerin sevincini bir tarafa bırakıp bu konuyu enine boyuna düşünmeli, yaklaşımlarını değiştirmelisiniz. Bu çocuklar büyüdükleri zaman onlara “sanat” ya da “tiyatro” diye yutturulan peluş kardeşlerden aldıkları eğitimle koltuklarınıza oturacaklar. Peluş kardeşler estetik beğenisi kazandırılan seyirci ile ödenekli tiyatroların kuruluş amacını gerçekleştirmek ise olanaksızdır.

Özel Kurumlarda Çocuk Tiyatrosu ve Ödüller

Özel Tiyatrolara gelince çok az sayıda tiyatro ekibi sadece çocuk oyunu yapmakla sınırlamıştır kendini. Bu gruplar genellikle kültür merkezlerinde, kendi sahnelerinde ve okullarda gösterim yaparlar. Oyunları alanın uzmanlarınca yeterince teatral olarak değerlendirilmez, jüriler tarafından seyredilmeye değer görülmezler. Çocuk tiyatrosuna gönül vermiş ve “tiyatro” yapmaya çalışan bir iki özel tiyatroyu saymazsak, alanı bir “alt” alan olarak düşünürler ve para kazanma şansı olarak değerlendirirler. Genellikle çocuk tiyatrosundan kazandıkları parayı “tiyatro” yapmaya aktarırlar. Bu grupların çocuk oyunları nitelik olarak istenilen seviyeye ulaşamaz ve yine ödül jürilerinin ilgisini çekmez. Niteliği önde tutan, çocuk/yetişkin ayrımı yapmadan oyunlarını sahneleyen çok az sayıdaki tiyatro grubu ise ne yazık ki alanla uğraşanların dikkatini çekse de yeterince kamuoyu yaratılamadığı için jürilerin dikkatini çekmeyi başaramazlar. Ödül jürilerinin kısıtlı olanaklarla çocuk tiyatrosunu sanatsal düzlemden ayırmadan oyun sahneleyen özel tiyatroları izlemelerinde fayda vardır.

Lions Jürisi’nden Çocuk Tiyatrosuna Ödül

1009-2010 tiyatro sezonu “10. Lions Ödülleri”sahiplerini buldu. Özel ödüller kapsamında biri profosyonel, diğeri amatör yapıda çocukların oynadığı iki müzikal ödül aldı. Akademi Sanat İzmir yapımı “Oliver Twist” müzikali ; “çocuğu tiyatro dünyasına katarak kendini ve çevresini tanıma, değerlendirme ve eğlendirerek eğitme amacında olan Assitej’in kuramlarına uygun Çocuk Oyunu sahnelemektedir” gerekçesiyle özel ödüle layık görüldü. Akademi Sanat İzmir, İzmir’de çalışmalarını sürdüren özel bir kurum; seçmelerle yetenekli çocukları belirliyor ve biletli olarak gösterimlerini sürdürüyor. Gişe gelirini düzenli olarak elde ettiği ve profesyonel seçme yaklaşımı yüzünden özel kurumlar arasında değerlendirilmeli. Lions’dan bu yıl bir başka “Oliver Twist” müzikali ekibi, Darüşşafaka Oyuncuları’da aynı gerekçe ile özel ödül alıyor. Okulun gösterisi kapsamında ve Darüşşafaka yararına oynanan müzikal çocukların/gençlerin okulda sahnelediği bir çalışma. Amatör olarak çocukların tiyatrosu kapsamında değerlendirilmesi gereken bu çalışma düzenli gösterimde bulunmuyor, okul içi etkinlik olarak sınırlarını çiziyor.

Lions’un ödülleri kanımca safiyane bir niyetle çocukların sahnedeki çabasını desteklemek için verilmiş olsa gerek. Ödülün gösterdiği yön ise ürkütücüdür. Çocukların küçük yetişkinler olarak algılandığı ortaçağ yaklaşımına geri dönüldüğü günümüzde, gişe kaygısı güdülerek yapılan bir müzikal, prodüksiyonda yer alan çocuklar için ne kadar eğitsel ve sanatsal değere sahip olabilir haklı kaygısını içinde barındırıyor. Akademi Sanat İzmir’e verilen ödül, umarız çocukları metalaştırmaya yönelmede özendirici olmaz. Çocuk özen ister, çocuklarla tiyatro özen ister, çocuk tiyatrosu alanında ödül vermek özen ister. Lions jürisi bu özeni göstermediği için çocuğun sanat tarafından da metalaştırılmasına ister istemez ön ayak olmaktadır.

Ödül Gerekçesi

Ödül gerekçesi olarak belirtilen “çocuğu tiyatro dünyasına katarak kendini ve çevresini tanıma, değerlendirme ve eğlendirerek eğitme amacında olan Assitej’in kuramlarına uygun Çocuk Oyunu sahnelemektedir” cümlesi kendi içinde çelişkileri ve yanlışları barındırıyor. Bildiğim kadarı ile ASSİTEJ’in böyle bir amacı yoktur. ASSİTEJ kuruluş amacını, “İnsanlık için evrensel bir anlatım biçimi olan tiyatro sanatının, bütün dünyada barışa hizmet etmek için halk kitleleri arasında etkili bağlar kurulabileceği düşüncesinden hareketle, ayrıca gençlik ve çocuk eğitimindeki rolü göz önünde tutularak uluslararası bir örgüt olarak 1965 yılında kurulmuştur “ olarak açıklamaktadır. Tüzükte ise ASSİTEJ’in amacı “ Çocuğu tiyatro dünyasına katarak kendini ve çevresini tanıma, değerlendirme ve eğlendirerek eğitmektir. Bu amacı, çocuk tiyatrolarıyla, gençliğin kültür ve sanat gelişmesini sağlayarak gençlik tiyatroları çalışmalarını desteklemek ve yönlendirmekle sağlar.” olarak ifade bulur.

Lions’un ödül gerekçesi görüldüğü gibi kurumun tüzüğünden alınarak aynen kopyalanmış, ancak belli ki Lions jürisi bu cümlenin hangi anlama geldiği hakkında yeterince düşünmemiş ve araştırma yapmamış.

ASSİTEJ’in çocuğu tiyatroya katmak gibi bir amacı yoktur. Kurumun ilgi alanı profesyonel tiyatrolardır, ancak çocuk söz konusu olduğu için elbette çocuğun içinde bulunduğu tiyatrolara gereken duyarlılığı gösterecektir. Tüzükte yer alan çocuğu tiyatronun içine katmaktan kasıt çocuğu sahnede eğitmek ya da profesyonelleştirmek değildir, çocuğa yapılan tiyatronun niteliksel değeridir. Günümüzde kurslarla, yetkin olmayan ellerden verilen sayılamayacak ve takibi yapılamayacak kadar çok (drama-tiyatro) sanat eğitimi veren kurum vardır. Yetkinlikleri çoğunlukla kendilerinden menkul bu kurslar çocuğu sahnede eğitmeyi amaçlar. Ödül alan Akademi Sanat İzmir merkezinde, ödül alan oyun için seçmeler yapılmış ve çocuklar eleme yöntemiyle prodüksiyona kabul edilmişler. Burada durup dikkatli düşünmek ve Broadway çocuklarını hatırlamak gerekir.

Lions ödül komitesi amacı kopyalarken cümleyi tam olarak anlayamamış olacak ki amacı kuramla karıştırmış; yazılan amaç bir kuram değildir. Çocuk tiyatrosu kuramlarıyla bir bağlantı göstermez, sadece kurumun kuruluş amacını gösterir. Çocuk tiyatrosu kuramları çocuğun sahnede olmasına, üstelik bunun profesyonel olarak yapılmasına oldukça kuşkulu bakar. Hele seçmelerin yapıldığı ödül verilen prodüksiyon tarzı gösteriler, çocuk tiyatrosu kuramlarında kendilerine yer bulamazlar.

Sonuç;

Yazının başında belirttiğim gibi gözleme dayalı alanlarda verilen ödüller her zaman yoruma açık olacaktır. Bu yazıda dikkate asıl alınması gereken, kişisel olarak ödüllerin özendiriciliği yerine sanatsal fırsatlar sunmada eşit imkanlara inansam da, ödüllerin verildiği bir alanda yaşı küçük izleyiciler için yapılmış tiyatronun hiç bir ödül alamamış olmasının özel olarak değerlendirilmesidir. Yukarıda incelemeye çalıştığımız gibi ödenekli kurumların imkanları özel tiyatrolar ile karşılaştırılamaz. Böyle bir ödülü şimdiye kadar ödenekli tiyatroların alamaması da kurumların kendi niteliklerini sorgulamalarını gerektiren bir durumdur. Seyirciye saygı ve kuruluş amacı gereği, devletin maddi imkanlarını kullanan kurumlar bu açıdan kendilerine bakmalı ve öz eleştirilerini yapmalıdırlar.