Nurullah Ataç güncesinde mi, bir söyleşisinde mi anıyor; aradım taradım, bulamadım. Oysa o satırların altını mutlaka çizmiş olmalıyım.
Ataç, Oktay Rifat’la Melih Cevdet’in birlikte yazmış oldukları bir oyundan söz açmıştı. Ankara Devlet Tiyatrosu’nda izlemiş; seyirciyi sıkmayan, akıp giden, eğlendirici yanı ağır basan bir oyunmuş. Ataç, iki ünlü şairden daha fazlasını bekliyor, bir yandan da, seyircinin sadece hafif oyunlara rağbetine öfkeleniyor.
Edebiyatına gerçekten değer veren bir ülkede bu oyun çoktan okurlarla buluşturulmuştu. Düşünün, Oktay Rifat’la Melih Cevdet’in gençlik verimleri, birlikte kaleme almışlar. Sonradan ikisi de hem şiir alanında, hem tiyatro edebiyatımızda büsbütün öne çıkacaklar…
Oktay Rifat’ın bir başka kayıp oyunu daha var: Zabit Fatma’nın Kuzusu. Yetişme yıllarımda, Ulvi Uraz’ın harikulâde yorumundan izlemiştim. Bu oyunu unutamadım. Şairin toplu oyunlarında karşıma çıkmayınca, sevgili Samih Rifat’ı aramıştım. Geriye kalan dosyalarda Zabit Fatma’nın Kuzusu yoktu. Epey araştırdık. En son, Suzan Ustan’da bir kopyasının olabileceği haberi geldi. Ve tam o günlerde değerli aktrisin ölüm haberi de.
Zabit Fatma’nın Kuzusu, uzaktan uzağa Freud’a göndermelerle, eski İstanbul’un aile, ana-oğul dünyasını işleyen nefis bir oyundu. Göz göre göre yitip gitti.
Yazmaya çalıştığım roman için, Özdemir Nutku’nun Darülbedayi’in Elli Yılı’nı yeniden okuyorum. Bu, emek ürünü eser 1969’da yayımlanmış. Bir benzeri bir daha kolay kolay yazılmaz gibime geliyor.
Özdemir Nutku, kitabın sonunda, “1930-1931 ile 1962-1963 dönemleri arasında Şehir Tiyatrosu’nda kabul edilmeyen yerli oyunlar listesi”ni ek olarak vermiş. Çok önemli bir belge. Ayrıca, yürek yakıcı. Geri çevrilmiş yığınla eser. Dikkatle okumaya, taramaya kalkıştığınızda, handiyse yorgun düşüyorsunuz.
Edebiyatımızın saygın adlarının eserleri de tırpanlanmış. Meselâ, Cevdet Kudret’in Hamle’si “20.10.1930” tarihinde reddedilmiş. Öyle sanıyorum ki, Hamle de kayıp. Hemen beş on satır aşağıda Şükûfe Nihal’in Bozgun’u reddedilenler arasında. Edebiyat tarihlerimiz Şükûfe Nihal’i şair, romancı, gezi yazarı diye tanıtır. ‘Bütün Eserleri’ni birkaç yıl önce Kitap Yayınevi günümüz okuruna kazandırmıştı. Yazık ki ilgi devşirmemiş. Oysa Şükûfe Nihal’in bir de Bozgun’u varmış…
Şair ve aktör Cahit Irgat’ın 1930’ların sonunda oyunlar kaleme getirmiş olduğunu bilmiyordum: Bir Gün Gelecek ve Biz Deliler, iki oyun. Cahit Irgat usta bir şairdi; oyunlarını okumak isterdim. Cahit Irgat’ın gazete köşelerinde kalmış iki romanını da anmak gerekir.
Sabahattin Ali’nin Esirler’i geri çevrilen oyunlardan. Neyse ki, Esirler, büyük yazarın ‘Bütün Eserleri’nde sonradan kitaplaştırıldı. Ama Samim Kocagöz’den reddedilmiş Aranılan Şey ve Orlando Aramızda, besbelli, artık gün ışığına çıkamayacak. O dönemin ünlü karikatüristi, unutulmaz Amcabey’in yaratıcısı Cemal Nadir Güler, Yüz Karası’nı yazmış, eseri oynansın istemiş. Yüz Karası “1.1.1939”da reddediliyor.
Reddedenler kim? Kıymetleri kendinden menkul edebî heyetler. Sonranın ünlü oyun yazarları Orhan Asena’yı, Refik Erduran’ı, Sabahattin Kudret Aksal’ı, Cahit Atay’ı da reddetmişler. Tarık Buğra’nın -sahnelendiğinde beğenilmiş- Akümülatörlü Radyo’su “21.10.1953”te kapının önüne! Sonraki yıllarda, Sabahattin Kudret’in birkaç oyunu, Güner Sümer’den Yarın Cumartesi, Recep Bilginer’den yine birkaç oyun, hep kapının önüne!
Bilenler bilir, Recep Bilginer sonradan Şehir Tiyatroları’nın gişe yazarı olacak…
İlhan Berk oyun yazmış: Ferhat ile Şirin. Hasan Hüseyin oyun yazmış: Kötü Nokta. Okuma kurulları burun kıvırmışlar. Bir yandan da, tiyatromuzda yerli oyunların azlığından yakınma dönemleri başlıyor. Güler misin ağlar mısın dediklerinden.
En çok şaşırdığım Attilâ İlhan oldu. Attilâ Ağbi, “Tiyatrodan hiç hoşlanmam” derdi, tiyatroya gitmezdi. Oysa bir oyun yazmış: Üzüm. Bir kez olsun sözünü etmedi. Üzüm “24.7.1946”da geri çevrilmiş. Şairin gençlik verimi. Özendirilseydi, arkası elbette gelecek. Onca uzun söyleşmelerimizde Üzüm’ün anılmayışı hayal kırıklığı değilse, ne?!
Selim İleri
