Mimesis Haber – Venedik Ca’Foscari Üniversitesi öğretim üyesi Boğos Levon Zekiyan* 18 Nisan Pazartesi günü İstanbul Şehir Üniversitesi’nde bir konuşma yaptı. Zekiyan, “Ermenilerin İstanbul’u ve İstanbul’da Ermeni Edebiyatı” başlıklı konuşmasında Osmanlı Ermenilerinin dramatik faaliyetlerinin nasıl ortaya çıktığını ve Osmanlı’ya modern tiyatro geleneğinin nasıl taşındığını anlattı.
Konuşmasına kendisini “Eski İstanbullu” değil, “İstanbullu” olarak tanımladığını belirterek başlayan Zekiyan, kültürlerin birbirlerini anlaması için aynı coğrafyada yaşamanın, aynı havayı solumanın ve tanışmanın büyük bir öneme sahip olduğunu düşündüğünü söyledi. Konuşmasının başlığına referans yaparak, çok değil 20 yıl öncesinde bile Türkiye’de böyle bir konunun o kadar rahat ele alınamayacağını, bunun büyük bir değişimin işaretlerinden biri olduğunu dile getirdi.
İstanbul’da Osmanlı Ermenileri
Zekiyan Ermenilerin İstanbul’daki tarihinin MS. 4. yy’a kadar uzadığını, Bizans İmparatorluğu’nda ve Makedonya’da Ermeni hanedan ailelerinin bulunduğunu anlattı. MS. 13. ve 14. yy’da ise bu gelenekte bir çözülme yaşandığından ve Ermeniliğini koruyan aile sayısında bir azalma olduğundan bahsetti. Bursa Piskoposu ile dostlukları bulunan Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’un fethinden sonra, İstanbul Ermeni Patrikliğini kurulmasına izin verdiğini, Ermenilerle ilgili önemli bir siyaset izlediğini, Ermenilerin ticari yetkinliklerini imparatorluğun ticaretini geliştirmek için devreye soktuğunu ve hatta bu dönemde İstanbul’a Kırım ve Eğin’den Ermenilerin getirildiğini anlattı.
18. ve 19. yy’da Kültürel Sıçrama ve “Geçişkenlikler”
18. ve 19. yy’da Ermeni kültürü açısından dünyadaki en zengin yerin İstanbul olduğunu belirten Zekiyan, bu açıdan diğer önemli adreslerin İskenderiye ve Tiflis olduğunu söyledi. Bu dönemde kültürler arasında ciddi etkileşimler olduğunu, Balyan ailesinin camiler dahil mimari eserlerinin, Türk ve Kürt müzisyenlerle yakından ilgilenen Baba Hampartzum’um kilise ezgilerini Osmanlı müziğiyle harmanlamasının bunun en güzel örnekleri olduğunu anlattı.
Venedik’ten Başlayan Yeniden Doğuş Dönemi
18. yy’da Sivas kökenli bir İstanbul Ermenisi olan Mığhitar’ın Venedik’te başlattığını Ermeni aydınlanmasının dünya çapında büyük bir etkisinin olduğunu anlatan Zekiyan, Venedik’in bu dönemde matbuatın bulunmasının çok büyük bir avantaj sağladığını ve bu sayede Venedik’in dünyanın bir numaralı kültürel merkezi haline geldiğini anlattı. Venedik’te basılan Ermeni literatürünün ilk İstanbul’a geldiğini ve Hindistan’a kadar ulaştırıldığını söyledi.
İstanbul’da 1840 tarihinde başlayan Zartonk (Uyanış) hareketinin aktörlerinin rahipler veya ruhbanlar değil, bunların yetiştirdiği aydınlar olduğunu anlatan Zekiyan, 1840-1915 tarihleri arasında Ermeni kültürünün en gelişkin döneminin İstanbul’da yaşandığını, bu dönemde yeni edebiyat türlerinin ortaya çıkığını, çok sayıda roman, dergi ve gazetenin yayınlandığını söyledi. Aynı dönemde, Hamlet, Macbeth, Kral Lear gibi Shakespeare eserlerinin ustalıkla sahnelendiği Venedik’teki manastırlarda temelleri atılan Ermeni tiyatrosunun Mıgırdiç Beşiktaşlıyan tarafından İstanbul’a taşındığını ve hemen akabinde Batı tiyatrosu uyarlamalarının ve özgün eserlerin üretildiğini; bu suretle Osmanlı’ya modern tiyatro geleneğinin taşındığını anlattı.
Ayşan Sönmez – Mimesis
* Boğos Levon Zekiyan kimdir?
(Derleyen: Mehmet Fatih Uslu)
1943’te İstanbul’da doğdu. 1949 ve 1959 yılları arasında ilköğrenimini Sakızağacı’ndaki Mığhitaryan Okulu’nda, ortaöğrenimini Venedik’teki Moorat-Raphael Koleji’nde tamamladı. 1952 ve 1968 yılları arasında ise Roma’daki Pontificia Università Gregoriana’da Felsefe ve Teoloji bölümlerini bitirdi, Doğu Teolojisi ve İnanç Sistemleri üzerine çalıştı. 1973 senesinde İstanbul Üniversitesi Felsefe bölümünde doktorasını tamamladı. 1971 ve 1986 yılları arasında İstanbul’da İtalyan Lisesi, Pangaltı Lisesi ve Getronagan Lisesi’nde öğretmenlik, Venedik’te de Moorat-Raphael Koleji’nde öğretmenlik ve müdürlük yaptı.
1974–81 yıllarında Venedik’teki San Lazarro Ermeni Akademisi Sekreteri ve
1976–91 yıllarında Milano’daki “Centro di Studi e di Documentazione della Cultura Armena”da Edebiyat ve Tarih Uzmanı olarak çalıştı. 1976’tan beri Venedik Ca’ Foscari Üniversitesi Ermeni Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanlığını ve 1984’den beri Venedik Üniversitesi’nde düzenlenen Ermeni Dili ve Kültürü-Yoğunlaştırılmış Yaz Kursları Direktörlüğünü yapmaktadır. Ayrıca Roma’daki “Pontifical Institute of Oriental Studies”in Başkanı, “Italiarmenia” Derneği başkan yardımcısı ve yönetim kurulu üyesi ve “Padus-Araxes” Derneği’nin başkanı ve dört kurucusundan biridir. Türkçe, İtalyanca, Ermenice, İngilizce, Almanca ve Fransızca olarak yayınlanmış çok sayıda kitabı ve makalesi bulunmaktadır. Bunun yanında Ermeniceden çeviriler yapmıştır ve derleme kitapları da vardır.
Eserleri:
Hümanizm: Düşünsel İçlem ve Tarihsel Kökenler.
Ermeniler ve Modernite (İng.’den) (The Armenian Way to Modernity (1997))
L’interiorismo agostiniano. (1980)
Hay Tadroni Isgızpınakaylerı (1975-1987)
Gli Armeni in Italia (1990)
La dialettica tra Valore e contingenza. (1997)
L’Armenia e gli Armeni (2000)
Gli Armeni e Venezia (2004 – Aldo Ferrari ile)
