Henrik Ibsen’in 19. yüzyılın başında yazdığı ‘Bir Halk Düşmanı’ İBB Şehir Tiyatroları’nda. Kim halk düşmanı? Soru bugün de geçerliliğini sürdürüyor.
Murat YAYKIN
Erken kalkın hanımlar, beyler
Vaktidir, uzatmayın boş yere
Kaç kere yazıldı kim bilir, karnaval
yeri değildir dünya, ne de sevecen
bir yatak odası. Bir bok olacağı yok
kavramlar ve kavimler eritti çoktan
bu manzarayı
Eleştirel gerçekçi tiyatronun önemli temsilcilerinden Henrik Ibsen’in yazdığı ‘Bir Halk Düşmanı’ oyununun 1. perdesi: Oyunun yönetmeni Orhan Alkaya’nın ‘Gitmeden Önce’ adlı kendi şiirinin parçalanmış sözlerinin Turgay Erdener tarafından bestelenmiş müziğiyle ve Derya Yıldırım’ın seslendirmesiyle açılıyor.
Açılış sahnesi; seyirciye kurmacanın içinde olduğu hatırlatılır ama koltuklarında da rahatsız edileceklerinin ipuçlarını verir. Yönetmen (Orhan Alkaya) oyuncularla birlikte; -oyun boyunca- karşısındaki seyirci topluluğunun varlığından haberi olduğunu açıkça belli edecek bir akış vererek -ki İbsen’in metninde bu vardır- seyirciyi gerçeği üretecek olan ‘oyunun içindeki seyirci’ pozisyonuna çeker. Böylece tiyatronun edilgen seyirlik bir büyü olmadığı gerçeğini canlı tutar.
Oyunun akışına gelince: Dr. Thomas Stockmann (Mert Tanık) ailesiyle Norveç’de, ücra bir kentin kaplıcasında doktorluk yapmaktadır. Kentin ekonomik kaynağı bu kaplıcalardır. Belediye başkanı ağabeyi Peter’in (Cem Baza) de etkisiyle kaplıca projesi ve etrafında kurulan turistik tesisler bölgenin geçim kaynağına dönüşür. Kentte kaplıca turizmi sayesinde işsizlik azalır. Gayrimenkul değerleri artar.
KİMYASALLARA KARŞI
Ancak Dr. Thomas Stockmann bir süre sonra suya zararlı kimyasallar karıştığını saptar. Doktorun eşi Katrin (Müge Akyamaç), aynı zamanda kasabanın deri fabrikalarının sahibi olan Morten Kiil’in (Gökhan Mete) kızıdır. Üstelik kaplıcanın suyunu kirleten Morten Kiil’in deri fabrikasıdır. Su örnekleri alarak yaptırdığı tahlillerin sonuçlarını önce Katrin ve kızı Petra’yla (Hazal Uprak) sonra Halkın Postası gazetesi editörü Hovstad (Tankut Yıldız) ve yazı işleri müdürü Aslaksen’le (Hakan Arlı) paylaşır. Gazetenin yazı işleri müdürü Bay Aslaksen aynı zamanda kasabanın küçük işletme sınıfını temsil eden “Ev Sahipleri Derneği”nin başkanıdır. Hovstad, doktorun yanında olduklarını söyleyerek daha önce hazırladığı yazıyı gazeteye basmayı teklif eder.
Ancak işler göründüğü gibi yürümez; lirik akış boyunca devrededir, sözleri neredeyse tüm oyunu ele verir.
… ahmaklık bakaloryasını uzun eşek geçmek
… uzlaşalım o vakit: çok yaşa zararsızlık
KÖRLEŞMİŞ TOPLUM
Kaplıcaların arıtılması, yeniden sıhhi hale getirilmesi için ciddi maddi yatırım yapmaya gerek vardır. Bu yükümlülükten kurtulmak isteyen iktidar sahipleri, sermaye grupları, medya ve nihayetinde mali faturanın vergilerle kendilerine yükleneceğini bilen halk, çareyi Dr. Stockmann’ı “Halk düşmanı” ilan etmekte bulur. Dr. Stockmann görevine son verilir, taşlanır, ülkesine ve halkına ihanetle suçlanır. Arkadaşları Kaptan (Rahmi Elhan) doktor ve ailesine, evinin kapılarını açar.
Dr. Stockmann karısının ve kızının desteğini alarak sistem halkalarından biri olmayı reddeder ve kaplıca yönetim kurulunda: “Hak, hiç de çoğunlukta değildir, aptalların akıllılar üzerinde egemenlik kurması hiçbir zaman haklılık olamaz. Aramızdaki az sayıda kişiler başat çoğunluğun daha uzun süre erişemeyeceği çok ileri öncü görevleri üstlenirler. Gerçeğin çoğunluğun tekelinde bulunduğu yalanına karşı devrim yapmaya kararlıyım” der.
Ne yazık ki kişisel çıkarlar, iktidarın sürekliliği, bağnaz çevrelerin baskıları ve medyanın da desteği, çoğunluğun tavrını şekillendirir. Doktorun bireysel başkaldırıdan başka çaresi kalmaz. Körleşmiş bir toplumun tavrını da sorgular İbsen, ‘Bir Halk Düşmanı’nda.
XIX. yüzyılın başında yazılmış eser güncelliğini koruyor. Kim halk düşmanı? Soru bugün de geçerliliğini sürdürüyor. Tüm ekibi kutluyorum. (Dramaturg: Sinem Özlek, Dekor tasarım: Tomris Kuzu, Kostüm tasarım: Duygu Can, Işık Tasarım: Murat İşçi, Efekt tasarım: Ersin Aşar, Koreograf: Müge Midilli, Korepetitör: Burçak Çöllü, Yönetmen yardımcıları: Yağmur Ulusoy Göktürk, Ertan Kılıç, Elif Verit.) Orhan Alkaya’nın rejisi ve Mert Tanık’ın mükemmel oyunculuğu… Kaçırmayın derim ben. İBB Şehir Tiyatroları…
